Okrugli sto Klasična ili elektronska knjiga: za i protiv,

 Bar, 31. X 2012.

Bibliotekarka Jasmina Bajo prisustvovala je Okruglom stolu na temu Klasična ili elektronska knjiga: za i protiv koji je održan u Baru, u Dvorcu kralja Nikole, 31. oktobra 2012. godine. u organizaciji Kulturnog centra Bar i Narodne biblioteke i čitaonice Ivo Vučković, a pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture Crne Gore, u okviru projekta Program zaštite i očuvanja kulturnih dobara za 2012. godinu.

Milica Martić, samostalna savjetnica u Ministarstvu kulture, i Ćazim Nikezić, direktor Kulturnog centra Bar pozdravili su učesnike, nakon čega je moderatorka Mila Čordašević, upravnica Narodne biblioteke i čitaonice Ivo Vučković , istakla da je ovaj skup organizovan s ciljem da se knjiga i njen položaj u vremenu tehnološke revolucije i elektronske komunikacije, kao svojevrstan izazov XXI vijeka, sagledaju iz različitih uglova: bibliotečkog, izdavačkog, knjižarskog, medijskog i autorskog.

 Jelena Đurović, direktorica Nacionalne biblioteke Crne Gore Đurđe Crnojević sa Cetinja, istakla je da pitanje sudbine štampane i digitalne knjige već duže vrijeme zaokuplja stručnu i laičku javnost. I pored oštrih polemika konzervativaca i reformatora jednoznačnog odgovora na ovu dilemu nema. Ona smatra da budućnost štampane knjige nije ugrožena, već imamo veću mogućnost izbora forme.

   Digitalni sadržaji predstavljaju nove izazove za biobliotekarsku profesiju. Javljaju se problemi nabavke, skladištenja, obezbjeđivanja pristupa korisnicima ovoj vrsti građe, odnosno formiranja elektronskih arhiva, koji nisu zamjena klasičnih, već dodatna ponuda u svakoj biblioteci.

   Suštinski zadatak biblioteka treba biti formiranje virtuelnog depoa, odnosno izgradnja arhiva elektronskih publikacija. Za mene je uovom trenutku pitanje izgradnje virtuelnog depoa, odnosno skladištenja i čuvanja građe koja je nastala isključivo u digitalnom obliku, suštinski zadatak koji stoji pred svim savremenim bibliotekama, a naročito nacionalnim, i koji se svakoga dana sve više uvećava. Taj izazov podrazumijeva izgradnju arhiva elektronskih publikacija. Na žalost, loša finansijska situacija u kojoj se nalaze biblioteke u Crnoj Gori, kao i većina biblioteka u svijetu, otežava pravovremenu pripremu za jedan tako skup i zahtjevan projekat, ističe ona.

   Biblioteke moraju da rade na skupljanju i čuvanju web sadržaja. Kreiranje web arhiva mora biti usklađeno sa nacionalnim strateškim planovima rukovanja i čuvanja digitalnih sadržaja. Treba oformiti timove bibliotekara i stručnjaka iz drugih institucija da izvrše kvalitetnu selekciju digitalnog materijala uz obavezno poštovanje autorskih prava.

   Gordana Ljubanović, rukovoditeljka obrazovnog programa centra Virtuelna biblioteka Srbije pri Narodnoj biblioteci Srbije, u svom radu na temu Govorite li elektronski istakla je da se već dvadesetak godina radi na digitalizaciji štampanih sadržaja, te je došlo vrijeme kada štampana riječ mora da nauči elektronski.

   Štampana knjiga je , smatra ona, postala komplement elektronskoj, jer se ova dva medija dopunjuju, a u isto vrijeme su i različita, jer zadovoljavaju različite potrebe (digitalna knjiga – brzina; štampana knjiga – pouzdanost).

   Iz svijeta u kome smo prvo filtrirali, pa publikovali, prešli smo u svijet u kojem se prvo objavljuje, pa filtrira. Danas smo ispak u situaciji kada se shvatilo da nekakvo filtriranje mora postojati.

   Tri najveće svetska proizvođača čitača e-knjiga su prije par godina izbacili na tržište e-čitače koji su zadovoljavali potrebe korisnika. Glavni argumenti u njihovoj promociju su bili štednja prostora i stalna dopstupnost. Oba ova argumenta se mogu dovesti u pitanje. Iza koncepta štednje prostora leži potrošnja i kupovina, jer ćemo oslobođeni prostor ispuniti novim sadržajima koje moramo kupiti. Stalna dostupnost e-knjiga je još više upitna, jer nije sigurno da li je vlasništvo nad ovim knjigama ono koje mi podrazumjevamo pod tom riječju, ili je to neka forma iznajmljivanja (slučaj Amazona- brisanje kupljenih knjiga iz čitača).

   Problematizovan je odnos izdavača i biblioteka, gdje izdavači mogu uslovljavati biblioteke na različite načine ( jedan izdavač je prodao e- knjigu biblioteci na 26 čitanja, posle toga mora opet da je kupi).

     Prikazani su i kontejneri u Narodnoj biblioteci Srbije, gdje se pod posebnim uslovima čuvaju knjige koje su digitalizovane u okviru projekta Internet arhiv, kao i početna strana na kojoj se pristupa obaveznom elektronskom primjerku u Narodnoj biblioteci Srbije.

     Irena Urem i Margita Mirčeta Zakarija iz Sveučilišne knjižnice Split predstavile su projekat Institucijskog repozitorijuma Sveučilišta u Splitu, koji na izvjestan način predstavlja most između štampane i elektronske knjige.

   Institucijski repozitorijum od drugih digitalnih zbirki razlikuje njegova vezanost za jednu instituciju, tako da predstavlja cijelokupni intelektualni život te institucije, u ovom slučaju Sveučilišta u Spitu.

   Postojanje ovakvog repozitorijuma predstavlja korist i autorima i cijelom Sveučilištu, jer postaju vidljiviji u zajednici, a samim tim i profesionalni ugled autora raste. Statistički je značajno veća citatnost radova u elektronskoj u odnosu na štampanu formu, a takođe se olakšava razotkrivanje plagijata. Doktorske disertacije su u ovom obliku lakše dostupne studentima, i ostalim zainteresovanim korisnicima, jer repozitorijum funkcioniše po principu otvorenog pristupa.

   Institiucijski repozitorijum Sveučilišta u Splitu sadrži doktorske disertacije od 2000. godine pa nadalje, jer su od tada autori počeli slati disertacije i u elektronskoj formi. Oko 25% naučnika je odgovorilo na ovaj zahtjev, što se opravdava činjenicom da treba vremena da se shvati prednost institucijskog repozitorijuma.

   Preporučeni su sledeći instituicijski repozitorijumi u Hrvatskoj: repozitorijum Instituta ‘’Ruđer Bošković’’ u Zagrebu (http://fulir.irb.hr), repozitorijim Medicinskog fakulteta u Zagrebu (http://medlib.mef.hr), repzitorijum Nacionalne i sveučilišne knjižnice Zagreb (http://dar.nsk.hr).

   Bosiljka Cicmil, direktorica Univerzitetske biblioteke Crne Gore, najavila je izradu institucionalnog digitalnog repozitorijuma Univerziteta Crne Gore, pod nazivom Digitalni arhiv Univerziteta Crne Gore. Ovaj repozitorijum će nastati u sklopu implementacije TEMPUS projekta u kome učestvuju univerziteti iz Srbije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore, a čiji je cilj osavremenjivanje bibliotečkih mreža navedenih univerziteta.

Repozitorijum će sadržati diplomske i magistarske radove i doktorske disertacije, pristup će biti dostupan svim članovima Univerziteta Crne Gore, a poštovaće pravila otvorenog pristupa informacijama, tj. biće slobodan, neograničen on line pristup publikacijama odmah nakon njihovog objavljivanja.

   Ivan Ivanović iz Narodne biblioteke Radosav Ljumović iz Podgorice, predsjednik Udruženja bibliotekara Crne Gore, ocijenio je da jeovo oblast gdje će bibliotekari tek biti na ispitu. Živimo u doba odbacivanja svih formi u korist jedne, digitalne, što dovodi u pitanje budućnost naše kulture, koja je prije svega kultura knjige.

     Fundamentalno pitanje je da li digitalna knjiga kao takva ostavlja prostor za postojanje analogne forme, s obzirom na činjenicu da po istraživanjima stručnjaka za pet godina nećemo imati naučne časopise u štampanom obliku.

     Čitanje kao takvo prolazi kroz ontološku metamorfozu, jer je štampana knjiga realna, opipljiva, dok je e-knjiga virtuelna, iz čega slijedi da virtualno postaje stvarnije od materijalnog .

     Postavlja se i pitanje dok kad će društvo plaćati troškove postojanja biblioteka u digitalnom okruženju. On smatra da opstanak bibliotekarstva zavisi od spremnosti i brzine kojom će ciljeve prilagoditi novonastalim promjenama. Multimedijalna biblioteka je realnost, način na koji će biblioteke izaći u susret korisnicima, a da ne prestanu biti biblioteke?!

Nataša Borović, rukovoditeljka biblioteke OŠ Blažo Jokov Orlandić, prezentovala je rezultate ankete rađene među učenicima (308 učenika) od V do IX razreda o štampanoj i elektronskoj knjizi.

   Učenici su naveli da je značaj knjige i čitanja u obrazovanju, razvijanju pismenosti i kulture izražavanja i njegovanju mašte. Na pitanje da li su upoznati sa mogućnošću čitanja knjiga u elektronskom obliku 78,57% je odgovorilo pozitivno, dok je 21,43 % odgovorilo negativno.    83% ispitanika je odgovorilo da im se sviđa e-knjiga ( savremen način čitanja, praktično i ne moraju posebno čuvati knjigu), dok je 17% ispitanika odgovorilo da im se e-knjiga ne dopada (mladi već provode previše vremena ispred računara, laptop ili čitač moraš više čuvati kada si na plaži, za razliku od štampane knjige).

   58,45% ispitanih je čitalo e-knjigu, dok 41, 55% nije. Najčešći naslovi koje su čitali u elektronskoj formi su: Hari Poter, Galeb Džonatana Livingstona, Dnevnik Ane Frank, stripove i naslove na engleskom jeziku.

   Prednosti štampane knjige su: mogu da je nose sa sobom, da je posude, da podvlače, da je koriste bez tehnike, oči se ne zamaraju brzo….

Prednosti e- knjige: lakša dostupnost, ne zauzimaju prostor u kući,…

69, 5% ispitanika daju prednost štampanoj knjizi, 26,6% elektronskoj, dok se 3,9% ispitanika ne može odlučiti. Zbog nedolaska izdavača iz BiH i Crne Gore, jedini predstavnik ove struke bio je Jovan Nikolaidis iz ulcinjske Izdavačke kuće “Plima”. On je istakao da je veoma korisno da se o ovako važnoj temi pokrene rasprava kod nas. Odnos prema e-knjizi on vidi kao naš odnos prema tehnici, koji ide od anksioznosti spram virtuelnog do pretjeranog prihvatanja svih tehničkih novotarija.On je objasnio kako ni u Crnoj Gori, ni u regionu, nema uslova za publikovanje e-knjiga. Da paradoks bude veći, naši književnici su zainteresovani za to. Kada sa stranim izdavačima potpisuju ugovore, potpisuju i klauzulu o prodaji elektronske knjige, pri čemu dobijaju 7% dobijenog novca od prodaje za klasična, a čak do 15% za elektronska izdanja”, riječi su Nikolaidisa.

Prednosti e- knjige on vidi u praktičnosti, lakšoj upotrebljivosti, lakšoj produkciji. E-knjigu vidi kao izazov za izdavače, autore i sve koji žive od knjige.
 
Željko Milović, urednik portala ‘’Bar info’’ i autor prve crnogorske knjige ‘’Periferni vremeplov’’ koja je cjelokupno postavljena na internet, još maja 1998. godine, u produkciji crnogorsko-kanadske kompanije “Montenegronet, smatra da se ne smiju , kao posebna vrsta elektronskih knjiga, zaboraviti ni zvučne knjige koje od 2003. godine izrađuju Radio Bar i Organizacija slijepih za Bar i Ulcinj. On smatra da se crnogorski pisci sve više oslanjaju na internet (blogovi, postavljaju djela na raznim stranicama, učestvuju na raznim književnim konkursima), jer tako imaju značajno lakši uvid u književno stavralaštvo u regionu i u svijetu. Uostalom, ističe on, najbolji način prezentacije pisaca je facebook i twiter.

   Kao korisnik svoj glas daje klasičnoj knjizi, ali kada su u pitanju knjige enciklopedijskog karaktera, e-knjige su u prednosti.

  Rajko Cerović,   crnogorski književnik, TV autor i publicist iznio je svoje viđenje na dilemu: klasična ili elektronska knjiga, tvrdeći kako je elektronska knjiga neminovnost kojom će se i on, ali i svi drugi morati pokoriti, jer nastaje promjena u kulturi čitanja knjige. Ističe racionalizaciju prostora i trajnost pohranjivanja kao prednosti e-knjige nad štampanom. Pomislite samo kolika je to racionalizacija prostora u slučaju elektronske knjige. Zamislite gdje bi sad svijet bio da je Aleksandrijska biblioteka bila u elektronskoj formi, pa da nisu sva znanja izgorjela, podsjetio je Cerović. Iako nije naročiti pristalica elektronskog izdanja knjige, zalaže se da elektronske forme bude što više.
 
Damira Kalač, novinarka Vijesti, uradila je anketu koju je na facebook stranici Vijesti: Od 87 ispitanika, čak 67 daju apsolutni primat klasičnoj knjizi, a samo njih troje misli da su elektronske knjige bolja solucija. Ostali ne prave razliku u korištenju. Po mom mišljenju, iako danas nema u Crnoj Gori izdavača elektronskih knjiga, biće ih, a biće i kupaca, samo treba čitaocima ponuditi kvalitet, pa će se i to tržište uspostaviti, rekla je Kalač.
 
Organizatorka i moderatorka Okruglog stola Mila Čordašević je navela da će zaključci skupa, radovi izlagača, ali i onih koji iz opravdanih razloga nisu mogli prisustvovati skupu, ali su poslali svoje tekstove, biti publikovani u specijalizovanom Zborniku. Višečasovno trajanje Okruglog stola moglo se preko live streama pratiti na sajtu Kulturnog centra Bar.